Historia

 

 

Z powodu niewielkiej ilości wiarygodnych źródeł, nie do końca wiadomo, czy wódka została wynaleziona w Polsce, w jednym ze skandynawskich krajów, czy też na Rusi. Jedno jest pewne: łacińska aqua vita, polska okowita, szwedzka branvin i rosyjska „żiżennaja woda”, służyły pierwotnie jako medykament, któremu przypisywano właściwości zdrowotne, a nawet przedłużające życie.

 

Do pierwszej destylacji alkoholu doszło najprawdopodobniej w ósmym wieku naszej ery, w jednej z pracowni arabskich uczonych w Andaluzji. Arabowie odkryli, że dzięki „paleniu wina” w alembiku (prymitywnym aparacie destylacyjnym) otrzymuje się ciecz o większej zawartości alkoholu, niż te, które powstają na drodze fermentacji. Bezbarwną ciecz o wyjątkowych właściwościach, nazwali słowem al koh’l, które pierwotnie oznaczało lotne składniki otrzymywane w wyniku sublimacji (przejścia ciała stałego w parę pod wpływem ogrzewania).

 

Produkowane w tajemnicy destylaty, Arabowie sprzedawali w średniowieczu jako ‘eliksiry’, które cieszyły się sławą magicznych środków leczniczych, zdolnych do przedłużenia życia i konserwowania młodości. Łacińska Europa przyswoiła sobie ten arabski wynalazek pod nazwą aqua vita, czyli „woda życia”.

 

Spirytus uważano za lek aż do szesnastego wieku, kiedy zamiast wina do destylacji alkoholu użyto zboża. Większa dostępność do żyta i jęczmienia, umożliwiła produkcje trunków, które zaczęto spożywać konsumpcyjnie, a nie tylko jako okazjonalny środek leczniczy. Z biegiem lat wódki zaczęły nabierać charakteru ściśle związanego z surowcem, z którego powstały. Tak narodziła się produkowana z jęczmiennego słodu whisky szkocka i irlandzka; w Anglii, z różnych rodzajów zbóż zaczęto wyrabiać gin; w Holandii- genever; w krajach skandynawskich- aquavit; wreszcie w Polsce- okowitę, czyli pierwszą rodzimą gorzałkę.

 

W Polsce sposób na destylację alkoholu znany był już we wczesnym średniowieczu, choć tak, jak w przypadku innych krajów, destylat służył z początku celom medycznym. Dopiero w piętnastym stuleciu, kiedy wódkę zaczęto pędzić z żyta, jej spożycie wzrosło, a ona stała się trunkiem w pełnym tego słowa znaczeniu. Początkowo pędzono ją w prymitywnych alembikach, trzykrotnie destylując zacier z przefermentowanego żyta. Pierwsza destylacja dawała brantówkę, druga szumówkę, a trzecia okowitę. Okowita (od łac. aqua vita) była już spirytusem o mocy 70-80%, który rozcieńczano wodą, otrzymując wódkę „szynkową” o przeciętnej mocy 40%. Z piętnastego wieku pochodzi także pierwsza pisemna wzmianka o wódce, która znajduje się w dokumentach sądowych Sandomierza z 1405 roku.

 

Wiek szesnasty to czas panowania ostatnich Jagiellonów i złoty wiek w dziejach Polski. Gwałtowny rozwój gospodarki, poszerzenie granic oraz wykształcenie się ustroju demokracji szlacheckiej, pozwoliło na powstanie systemu folwarczno-pańszczyźnianego. Spowodowało to znaczny wzrost produkcji zboża, które eksportowano przez Gdańsk do krajów Europy Zachodniej, albo wykorzystywano na własny użytek, choćby do produkcji wódki. Dzięki temu okres prosperity w kraju zwanym „spichlerzem Europy”, nie ominął również gorzelnictwa. Wódka stała się wówczas powszechnie znana, a na jej temat zaczęto pisać pierwsze traktaty. Trzy stulecia później powstaje w Polsce przemysł wódczany. Pierwszą fabrykę otwiera we Lwowie Jan Baczewski.